Μια ανάρτηση ιστολογίου από την Judith Kirschner
Η Κύπρος έχει γλιτώσει μέχρι σήμερα από τραγικές πυρκαγιές με μαζικές απώλειες, αλλά οι κοινωνικές, περιβαλλοντικές και κλιματικές αλλαγές θα καταστήσουν τη διαχείριση των πυρκαγιών πιο δύσκολη στο μέλλον. Πέντε θέματα από την ανασκόπηση των εκθέσεων υψηλού επιπέδου για τις πυρκαγιές παρουσιάζουν ευκαιρίες για τις κρατικές υπηρεσίες, τους φορείς λήψης αποφάσεων και το κοινό να βελτιώσουν την ετοιμότητα για τις πυρκαγιές.
Καθορισμός του σκηνικού: πυρκαγιές στην Κύπρο
Υπάρχει όραμα για την καλύτερη προετοιμασία της Κύπρου για τις πυρκαγιές; Οι πυρκαγιές είναι ένα φαινόμενο που αναγνωρίζεται πλέον ως αναπόφευκτο σε πολλά παρόμοια μέρη, πράγμα που σημαίνει ότι το ερώτημα δεν είναι αν θα υπάρξουν πυρκαγιές, αλλά μάλλον πότε και πώς. Η συνύπαρξη με τις πυρκαγιές απαιτεί επομένως οραματισμό και προετοιμασία ώστε μια πυρκαγιά, όταν συμβεί, να μην προκαλέσει θάνατο και καταστροφή.
Η Κύπρος αγαπήθηκε για τις υπέροχες παραλίες της, τα δασώδη βουνά της, την εύφορη ύπαιθρο και τη γενναιόδωρη φιλοξενία της. Είναι επίσης γνωστή για τον ηλιόλουστο καιρό της, με ημερήσιες θερμοκρασίες που συνήθως ξεπερνούν τους 30 βαθμούς Κελσίου από τον Απρίλιο έως τον Σεπτέμβριο. Οι ανθεκτικοί στην ξηρασία τύποι βλάστησης που απαντώνται σε αυτή την κλιματική ζώνη (λόχμες, μακίες, κωνοφόρα είδη) είναι εξαιρετικά εύφλεκτοι και οι πυρκαγιές συχνά κυριαρχούν στις ειδήσεις κατά τους μακρούς καλοκαιρινούς μήνες.
Παρά κάποιους τραγικούς θανάτους, η Κύπρος έχει γλιτώσει από τα τραυματικά γεγονότα μαζικών ατυχημάτων που συνέβησαν σε πολλά άλλα μέρη τα τελευταία χρόνια, όπως η Χιλή (2024), η Χαβάη (2023), η Ελλάδα (2018), η Καλιφόρνια (2018) και η Πορτογαλία (2017). Ταυτόχρονα, οι συνεχιζόμενες κλιματικές, περιβαλλοντικές και κοινωνικές αλλαγές υποδηλώνουν ότι οι μελλοντικές συνθήκες θα περιπλέξουν περαιτέρω τη διαχείριση των πυρκαγιών. Σημαίνει αυτό ότι η χώρα μπορεί να θεωρηθεί καλά εξοπλισμένη και έτοιμη για ολοένα και πιο πυρόπληκτες συνθήκες;
Ακολουθώντας τις συζητήσεις στα μέσα ενημέρωσης και τη χάραξη πολιτικής, η απάντηση είναι όχι. Δύο θέματα συγκεντρώνουν το μεγαλύτερο μέρος της προσοχής: η ανάγκη επενδύσεων σε πυροσβεστικά μέσα και η ανάγκη μεταρρύθμισης του νομικού πλαισίου για την επιβολή προστίμων για την παράνομη καύση (Παράδειγμα 1, 2, 3, 4, 5). Αυτά τα δύο θέματα είναι πράγματι σημαντικά: κατά τη διάρκεια ακραίων συνθηκών πυρκαγιάς (ζεστές, ξηρές, ημέρες με θυελλώδεις ανέμους), απαιτούνται πόροι και όλοι πρέπει να είναι ιδιαίτερα προσεκτικοί ώστε να αποφεύγονται οι εκούσιες ή τυχαίες αναφλέξεις. Θα αρκεί όμως η αντιμετώπιση αυτών των θεμάτων για να αντιμετωπιστεί η αυξανόμενη πρόκληση των πυρκαγιών;
Πυρόσβεση και νομοθεσία: κατάλληλη λύση ή επικίνδυνη παγίδα;
Στις αρχές του 2024, το νομικό πλαίσιο αυστηροποιήθηκε με υψηλές ποινές για κάθε δραστηριότητα που μπορεί να προκαλέσει δασική πυρκαγιά, αλλά παραμένει ένας υπολειπόμενος κίνδυνος για αναφλέξεις που προκαλούνται από τροχαία ατυχήματα ή βραχυκυκλώματα. Οι επενδύσεις σε δυνατότητα πυρόσβεσης και εναέρια μέσα είναι απαραίτητες και φαίνεται να υποδηλώνουν πολιτική δράση και ετοιμότητα μέχρι το επίπεδο της ΕΕ. Ωστόσο, ορισμένα από τα πιο τραγικά γεγονότα πυρκαγιών της σύγχρονης εποχής συνέβησαν κατά τη διάρκεια μιας περιόδου με τα ιστορικά καλύτερα αναπτυγμένα μέσα και τεχνολογίες. Τα μαθήματα που πήραμε με τον δύσκολο τρόπο σε χώρες όπως η Αυστραλία, οι ΗΠΑ, η Πορτογαλία, η Ισπανία, η Χιλή και ο Καναδάς δείχνουν ότι η στήριξη στην πυρόσβεση ως λύση για την αντιμετώπιση των καταστροφικών πυρκαγιών είναι μια επικίνδυνη παγίδα για διάφορους λόγους.
Σε μια ημέρα με τις κατάλληλες (ή μάλλον: με τις λάθος) καιρικές συνθήκες, μια ανάφλεξη μπορεί να μετατραπεί σε ένα ταχέως κινούμενο μέτωπο φωτιάς μέσα σε λίγα λεπτά. Οι διαχειριστές έκτακτης ανάγκης και οι κάτοικοι έχουν τότε ελάχιστο χρόνο για να λάβουν τεκμηριωμένες αποφάσεις σχετικά με τον τρόπο αντίδρασης. Ταυτόχρονα περιστατικά, το δύσκολο έδαφος, ο πυκνός καπνός, το επικίνδυνο ύψος της φλόγας και η έλλειψη ορατότητας τη νύχτα, μπορούν να καθυστερήσουν την άμεση καταπολέμηση και να περιορίσουν την αποτελεσματική καταστολή. Όταν η έγκαιρη καταστολή αποτυγχάνει, μια ανάφλεξη μπορεί να εξελιχθεί σε καταστροφική πυρκαγιά και απλά δεν υπάρχουν αρκετοί διαθέσιμοι πόροι για την προστασία κάθε σπιτιού και κατοικίας που απειλείται από ένα πύρινο μέτωπο.
Οι πυρκαγιές που συνήθως αναπτύσσονται κατά τη διάρκεια ακραίων καιρικών συνθηκών έχουν τη δυνατότητα να γίνουν έντονες, ταχέως κινούμενες και καταστροφικές. Συνήθως ξεπερνούν τις δυνατότητες καταστολής και ο μόνος τρόπος να περιοριστούν είναι όταν είτε δεν απομένει καύσιμη ύλη για να καεί, είτε όταν αλλάξουν οι καιρικές συνθήκες. Σύμφωνα με τα λόγια του αρχηγού της Πυροσβεστικής Υπηρεσίας της Τασμανίας Mike Brown, «Ο τρόπος με τον οποίο καταπολεμάς μια τέτοια πυρκαγιά, αυτές τις μέρες, είναι λίγο πολύ ο εξής: δεν την καταπολεμάς».
Όλες αυτές οι συνθήκες καταγράφηκαν πρόσφατα στην Κύπρο. Ένα μεγάλο περιστατικό κοντά στον Σταυρό της Ψώκας το 2023 προκλήθηκε από μη μονωμένα ηλεκτρικά καλώδια, σε μια απομακρυσμένη περιοχή που αποτελούσε πρόκληση για τις ομάδες αντιμετώπισης. Το 2022 στην Καντάρα, κάτοικοι, εθελοντές και κρατικές υπηρεσίες ήρθαν αντιμέτωποι με μια ανεξέλεγκτη πυρκαγιά που τελικά κατασβέστηκε από τη βροχή μετά από τέσσερις ημέρες. Η πυρκαγιά στον Αρακαπά το 2021 έμεινε ανεξέλεγκτη, αφού τα πυροσβεστικά συνεργεία καθυστέρησαν λόγω ταυτόχρονου συμβάντος, με αποτέλεσμα να καεί μια πρωτοφανής έκταση 5.000 εκταρίων σε λιγότερο από 24 ώρες και να χάσουν τη ζωή τους τέσσερα άτομα σε μια αποτυχημένη προσπάθεια εκκένωσης.
Εάν η νομοθεσία και οι πυροσβεστικοί πόροι είναι σημαντικοί αλλά όχι τα πάντα, τότε πώς θα μπορούσε να μοιάζει ένα όραμα για μια καλύτερα προετοιμασμένη Κύπρο;
Τοπίο μετά το περιστατικό της πυρκαγιάς κοντά στην Άλασσα τον Αύγουστο του 2023, η καλλιεργούμενη γεωργική γη έκταση στο κέντρο της φωτογραφίας παρέμεινε άκαυστη.
Καταπολέμηση των πυρκαγιών: πέντε ευκαιρίες
Για να απαντήσω σε αυτό το ερώτημα και στο πλαίσιο της διδακτορικής μου έρευνας, είχα την ευκαιρία να συνεργαστώ με συνεργάτες στην Κύπρο και τις ΗΠΑ. Πραγματοποιήσαμε μια στοχευμένη ανασκόπηση των πρόσφατα δημοσιευμένων εκθέσεων υψηλού επιπέδου για τις πυρκαγιές και εντοπίσαμε πέντε βασικά θέματα που είναι χαρακτηριστικά για την τρέχουσα πρόκληση των πυρκαγιών. Κάθε θέμα παρουσιάζει μια ευκαιρία για την αντιμεπώπιση των πυρκαγιών, όπως συνοψίζεται παρακάτω.
1. Το παράδοξο των πυρκαγιών: αγκαλιάζοντας την σκόπιμη καύση με κοινωνικο-οικολογικά οφέλη
Το παράδοξο των πυρκαγιών (ή η παγίδα της πυρόσβεσης) περιστρέφεται γύρω από ένα απλό γεγονός: στα οικοσυστήματα που έχουν εξελιχθεί με τη φωτιά, ο αποκλεισμός κάθε πυρκαγιάς οδηγεί σε υπερβολική ανάπτυξη εύφλεκτης βλάστησης, ευνοώντας έτσι τις συνθήκες για πυρκαγιές υψηλότερης έντασης μακροπρόθεσμα. Αυτό μπορεί να αντιμετωπιστεί με την προσεκτική, σκόπιμη εφαρμογή πυρκαγιάς χαμηλής έντασης υπό συγκεκριμένες συνθήκες (συνήθως το χειμώνα, εκτός της αντιπυρικής περιόδου) για την επίτευξη καθορισμένων σκοπών. Αυτό το είδος καύσης είναι μια αμφιλεγόμενη μέθοδος σε πολλά μέρη, επειδή τα κοινωνικά και οικολογικά οφέλη πρέπει να εξισορροπούνται προσεκτικά με τους πιθανούς κινδύνους. Το πώς ακριβώς θα μπορούσε να μοιάζει ένα επιθυμητό καθεστώς καύσης για την Κύπρο απαιτεί περαιτέρω έρευνα και συζήτηση μεταξύ όλων των εμπλεκόμενων φορέων.
2. Τα όρια της πυρόσβεσης: αλλαγή της διαχείρισης του τοπίου για την πρόβλεψη των μελλοντικών συνθηκών
Στην Κύπρο και σε άλλα μέρη καταγράφονται ολοένα και περισσότερο συνθήκες πυρκαγιάς που υπερβαίνουν τις δυνατότητες της επίγειας και εναέριας πυρόσβεσης, πράγμα που σημαίνει ότι το σύστημα αντιμετώπισης εκτάκτων αναγκών δεν θα είναι σε θέση να ανταποκριθεί στις ανάγκες παντού. Για το λόγο αυτό, τα συστήματα αντιμετώπισης στοχεύουν πλέον όχι μόνο στην προσαρμογή στις μεταβαλλόμενες συνθήκες, αλλά προβλέπουν τις συνθήκες των επόμενων δεκαετιών στις αποφάσεις διαχείρισης. Για παράδειγμα, αντί να προσπαθούν να διατηρήσουν πάση θυσία ένα τοπίο που εξελίχθηκε κάτω από διαφορετικές κλιματικές και κοινωνικές συνθήκες, ένα ακμαίο περιβάλλον στα μέσα-τέλη του αιώνα που διανύουμε μπορεί να απαιτεί τη φύτευση διαφορετικών ειδών σήμερα.
3. Πληγείσες κοινότητες: ενδυνάμωση της τοπικής ικανότητας αντιμετώπισης
Τα διδάγματα από άλλες πυρόπληκτες περιοχές στο εξωτερικό καταδεικνύουν τη ζωτική σημασία της ενδυνάμωσης των τοπικών κοινοτήτων με πληροφορίες και δεξιότητες που θα αυξήσουν την πρακτική και ψυχική τους ετοιμότητα για τις πυρκαγιές. Οι τοπικές κοινότητες είναι οι ειδικοί όταν μιλάμε για τη γνώση της τοποθεσίας, τις ικανότητες και τις ανάγκες τους. Για να γίνει ένα σπίτι ή μια κτιστή δομή πιο υπερασπίσιμη, πρέπει να διαθέτει προστατευτικό χώρο. Αυτό συνιστάται επί του παρόντος, αλλά δεν είναι νομικά υποχρεωτικό και στις αγροτικές περιοχές αγνοείται ευρέως. Οι κάτοικοι πρέπει να γνωρίζουν πώς και πότε να ενεργήσουν σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης για να αποφύγουν τη λήψη δυνητικά μοιραίων αποφάσεων που θα μπορούσαν επίσης να θέσουν σε κίνδυνο το προσωπικό πολιτικής προστασίας. Οι περιφερειακοί διοικητές και οι εκπρόσωποι των δήμων πρέπει να αποφύγουν αποφάσεις της τελευταίας στιγμής, συμμετέχοντας σε συζητήσεις ετοιμότητας σχετικά με το πώς και πού θα τοποθετηθούν οι περιορισμένοι πόροι πριν από την καταστροφή.
Η Pinus brutia βρίσκεται στο δάσος της Πάφου, με ένα ανοιχτό πολιτιστικό τοπίο σε πρώτο πλάνο.
4. Κοινωνικά κατασκευασμένος κίνδυνος: επαναπροσδιορισμός της διαχείρισης των πυρκαγιών
Ο κίνδυνος πυρκαγιάς είναι κάτι περισσότερο από ένας τεχνικός υπολογισμός. Η δημογραφική αλλαγή, η εγκατάλειψη της αγροτικής γης και η επέκταση της αστικής ανάπτυξης σε περιοχές με βλάστηση είναι συστημικοί παράγοντες που συμβάλλουν σε καταστροφικές πυρκαγιές. Οι πυρκαγιές καίνε λιγότερο έντονα και εξαπλώνονται λιγότερο γρήγορα σε ποικιλόμορφα, μωσαϊκά αγροτικά τοπία, όπως αυτά που είναι μοναδικά στην Κύπρο. Η εκτίμηση και η υποστήριξη των αγροτικών περιοχών μπορεί επομένως να είναι εξίσου σημαντική για τη διαχείριση των πυρκαγιών με τις ικανότητες πυρόσβεσης. Η τρωτότητα δημιουργείται συχνά από συστημικές δομές και όχι από το οικονομικό εισόδημα ή τις ατομικές ανεπάρκειες. Η επαναπροσδιορισμός της διαχείρισης των πυρκαγιών απαιτεί επομένως να σκεφτόμαστε τη δημιουργία κινδύνου πυρκαγιάς με ευρύτερους όρους, για παράδειγμα με τον εντοπισμό και την προστασία των ευάλωτων ομάδων και υποδομών πριν, κατά τη διάρκεια και μετά από μια πυρκαγιά.
5. Η πολυπλοκότητα των πυρκαγιών ενσωματώνεται σε διαφορετικά συστήματα: ενεργοποίηση της συλλογικής δράσης
Οι πυρκαγιές δεν σταματούν στα σύνορα, όπως η Πράσινη Γραμμή της Κύπρου. Ωστόσο, η βοήθεια κατά τη διάρκεια μεγάλων περιστατικών πυρκαγιών συχνά φθάνει από γειτονικές χώρες και όχι από την άμεση γειτνίαση – παρά τον κοινό στόχο της προστασίας της κοινωνίας και των τοπίων από τις επιπτώσεις των πυρκαγιών. Οι ΜΚΟ, οι ομάδες εθελοντών και τα συνεργατικά ερευνητικά προγράμματα (παράδειγμα 1, 2, 3) μπορούν να διαδραματίσουν ενεργό ρόλο στην εμπλοκή του κοινού και στην προώθηση της ανταλλαγής γνώσεων, λαμβάνοντας παράλληλα μέτρα για τη συλλογική αντιμετώπιση της απειλής των πυρκαγιών σε όλο το νησί. Αυτό περιλαμβάνει τον συντονισμό των εθελοντών από τις κρατικές υπηρεσίες και τη συμμετοχή τους σε ευκαιρίες κατάρτισης και ανταλλαγές στο εξωτερικό.
Συμπεράσματα
Σε μια εποχή που έχει αλλάξει κλιματικά, περιβαλλοντικά και πολιτισμικά, η Κύπρος πρέπει να προχωρήσει προληπτικά προς μια προσέγγιση διαχείρισης του κινδύνου πυρκαγιών που θα αυξάνει τις ικανότητες αντιμετώπισης των διαφόρων κοινωνικών, πολιτικών και περιβαλλοντικών οντοτήτων. Τα πέντε θέματα που επισημαίνονται στο παρόν άρθρο προσφέρουν ένα σημείο εκκίνησης για την οικοδόμηση ανθεκτικών στις πυρκαγιές κοινοτήτων και τοπίων. Οι πυρκαγιές είναι μια εξαιρετικά πολύπλοκη διαδικασία και οι προτεινόμενες λύσεις δεν παρέχουν όλες τις απαντήσεις. Αντίθετα, συμβάλλουν στις υφιστάμενες συλλογικές προσπάθειες και στη συνεχιζόμενη συζήτηση σχετικά με το όραμα για μια Κύπρο προετοιμασμένη για τις πυρκαγιές.
Σημαντικό – παρακολούθηση της έρευνας
Έχετε επηρεαστεί από πυρκαγιά, ζείτε ή εργάζεστε σε περιοχή που κινδυνεύει στην Κύπρο; Αν ναι, καλείστε να συμμετάσχετε σε μια έρευνα διάρκειας 15 λεπτών που επικεντρώνεται στην ανθεκτικότητα των κοινοτήτων στις πυρκαγιές (κλείνει: 31.08.2024): Σύνδεσμος της έρευνας στα ελληνικά
Ευχαριστίες
Η συγγραφέας θα ήθελε να ευχαριστήσει για το χρόνο και τις πολλές διορατικές συζητήσεις με τους υπαλλήλους του Τμήματος Δασών Κύπρου τον Αύγουστο του 2023 με την ευγενική άδεια του Διευθυντή του Τμήματος Χαράλαμπου Αλεξάνδρου. Ευχαριστεί την καθηγήτρια Christine Eriksen για την εποικοδομητική ανατροφοδότηση κατά τη διάρκεια της συγγραφής.
Leave a Reply